Diyarbakır Eğitimi İzleme ve Reform Girişimi; Yaşayan Diller ve Lehçeler dersi kapsamında anadili ve lehçelerin öğretimindeki sorun ve belirsizliklerin giderilmesine dair Milli Eğitim Bakanlığına önerilerde bulunmaktadır.
Eğitim Fakülteleri
Yaşayan Diller ve Lehçeler dersi öğretmenlerini Eğitim Fakülteleri yetiştirmelidir. Örneğin, Alparslan, Dicle, Fırat, Gaziantep, Harran, İnönü, Siirt ve Yüzüncü Yıl Üniversitelerinde Kürdce Eğitimi ABD’nın ve Artvin Çoruh Üniversitesinde Lazca Eğitimi ABD’nın kurulabileceği Eğitim Fakülteleri mevcuttur. Bu fakülteler arasında öğretim üyesi sayısı ve deneyim açısından en uygun olanları Alparslan ve Artuklu Üniversitelerinin Eğitim Fakülteleri uygun görünmektedir.
Hizmetiçi Eğitim
Yaşayan Diller ve Lehçeler dersleri asıl branşı olmayıp lisansüstü eğitim ya da sertifika sahipliği sayesinde yürütecek öğretmenlerin mutlaka hizmet içi eğitim alması gerekmektedir. Bu eğitim şimdiden planlanmalı ve Eylül ayında dersler başlamadan önce uygulanmalıdır.
Ders İşlenişi ve Verimliliği
Yaşayan Diller ve Lehçeler derslerinin nasıl yürütüldüğü ve verimliliği üzerine araştırma sonuçları mevcut değildir. Sivil toplum kuruluşları ve sendikalar bu konuda alan araştırmasına dayalı raporlar hazırlayabilmelidir.
Kürdce Öğretmenliği
Öğretmen atamaları Kürdce/Zazaca ve Kürdce/Kurmancca branşları yerine Kürdce genel başlığı altında yapılmalıdır. Yaşayan Diller ve Lehçeler dersini seçen öğretmen ihtiyacı her yıl değişeceğinden atama yapılırken 1 yıllığına atama yapılmalıdır ve bu atama ile aday öğretmenlik süreci de başlatılmalıdır. Dört yıl boyunca sayı korunduğunda bu öğretmenler kadroya alınmalıdır.
Norm Kadro
- I-Çok tercih edilen anadilleri
Bir okulda Kürdce seçmeli dersi tercih eden en az 3 sınıf olursa bu haftalık 6 saatlik ders demektir ve bu durumda o bölgede bir öğretmenlik norm ihtiyacı oluşmaktadır. Bakanlık bu durumda o bölge için ilk atama dönemi için Kürdce branşı için kadro ayıracaktır.
Bir okuldaki Kürdce seçmeli dersi için bir derslikte kaç öğrencinin dersi alacağı okulun şartlarına göre ayarlanmaktadır. Bazı okullarda 10 öğrenciden bir sınıf oluşturulabilirken, bazı okullarda bir sınıfta en az 40 öğrenci olabilmektedir. Bu nedenle bir okulda ya da bölgede haftalık kaç ders saatini Kürdce olacağını okulun fiziki koşulları da belirlemektedir. Bu nedenle kaç sınıf açılacağı bir okulun koşullarına göre değişebilmektedir. Burada önemli olan seçmeli ders için sınıf sayısını planlayan okul yönetiminin öğrenci merkezli karar veriyor olacağıdır.
Bir öğretmenin atanabilmesi için 6-21 saat aralığında ders talep edilmesi gerekmektedir. Yaşayan Diller ve Lehçeler kapsamındaki bir derse ikinci bir öğretmeninin atanabilmesi için o bölgede 36 ders saat talebi gerekmektedir. burada da önemli olan dersi seçen öğrenci sayısı değil açılan derslik sayısıdır. Yani 3 ders saati ile 11 ders saati bir öğretmen atamasını gerektirirken, açılacak 11 ila 18 sınıf ikinci bir öğretmenin atanmasını sağlayabilecek sınır koşullardır.
Bir eğitim bölgesinde 3 sınıflık öğrenci Kürdce dersini seçerse öğretmen ataması yapılabilmektedir. Eğer 2 Zazaca, 1 Kurmancca ya da 1 Zazaca ve 2 Kurmancca sınıfı açılması durumunda yani toplamda en az 6 ders saati oluşursa bu durum bir öğrtmenin atanmasını gerekecektir. Bu gibi durumlarda Zazaca ve Kurmancca ayrımı yapılması yerine öğretmenin Kürdce öğretmeni olafrak atanması ve ortaokul düzeyinde Kurmancca ve Zazaca ders verebilmelidir. Ya da Zazaca daha çok seçildiyse Zazaca öğretmeni atanabilir ve o öğretmen ayrıca Kurmancca dersierini de yürütebilmelidir.
Bir Kürdce öğretmeninin lehçe ayrımı olmaksızın ortaokul düzeyinde hem Zazaca hem de Kurmancca derslerini yürütebileceğine dair üniversitelerin öğretim üyeleri, Kurmancca ve Zazaca öğretmenleri olumlu görüş bildirmişlerdir. Öğretmen atamalarında lehçe ayrımı yapılmadan Kürdce öğretmen ataması yapılmalıdır.
Değişik branşlarda ve çok sayıda öğretmenin atama beklediği dikkate alınırsa Bakanlığın Kürdce öğretmeni ataması için ebeveyn ilgisi önemli olmaktadır.
- II- Az tercih edilen anadilleri
Zazaca ve Kurmancca lehçelerini içeren Kürdce dersi için çoğu bölgede ders sayısı aşılabilir bir mümkünlüğe sahipken; diğer diller için dersi seçen öğrenci sayısındaki azlık nedeniyle öğretmen ataması yapılması pek mümkün görünmemektedir. Bazı bölgelerde bırakalım bir okulu, bir ilçeyi; bir ilde bile örneğin Lazca 1 sınıf açılacak sayıda öğrenci tercihi olmamaktadır. Bu nedenle Yaşayan Diller ve Lehçeler kapsamındaki dersler haftada en az 2 ders saati olmak üzere zorunlu ders kapsamına alınıncaya dek; bu dillerin konuşucularının yoğun olduğu bölgelere öğretmen atanabilmesi için o yörelerde kapsamlı bir kampanya yürütülmesi bu sorunu aşmakta yardımcı olabilecektir.
Bu yıl halen devam eden 1 Lazca, 4 de Çerkesçe sınıf vardır. Bu sınıf sayılarına göre mevcut norm kadro yönetmeliği bu gibi anadilleri için öğretmen ataması yapılmasını imkansız kılmaktadır. Ölmekte olan bir anadili için öğretmen atamasının yapılması o anadilinin konuşucusu toplumun ya da topluluğun dersi ciddiye almasını, kaygılarından kurtulmasını ve dersi tercih etme sayısının artışını sağlayabilir. Bu nedenle dersi tercih eden öğrenci sayısı az olsa bile bir dilin konuşucularının yoğun yaşadığı bölgelere norm yönetmeliğine uygun içerik eklenerek öğretmen ataması yapılabilmeli ya da bir başka branşta görevine deam eden ancak Lazca, Kürdce ya da Gürcüce ders verebilme yeterliğine de sahip öğretmenlere çift branşta ders verme hakkı tanınabilmelidir.
Mevcut norm kadro yönetmeliği öğretmen ataması için sınırlıdır ve bu nedenle bazı eğitim bölgelerinde Yaşayan Diller ve Lehçeler dersini tercih eden öğrenci sayısı üzerinden atama yapılması da önerilebilir. Örneğin bir eğitim bölgesinde tercihte bulunan 36 öğrenci için bir kadro atanabilir.
Yardımcı Ders Materyalleri
Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim okulları için 100 temel eser belirlemiş ve bunların dışındaki eserlerin okutulmasını yasaklamıştır. Bu nedenle, Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim okullarına tavsiye ettiği 100 temel eseri Yaşayan Diller ve Lehçeler dersleri için yeniden belirlemelidir. Böylece yayınevleri kataloglarına bu eserlerin çevirilerini de alabilir. Bu kitapların her bir anadiline ve lehçelere çevirisine uygunluğun incelenmesi için DİERG komisyon kuracaktır.
MEB Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ücretsiz Ders Kitaplarının Teslim Alınması ve Dağıtımı konulu 01.07.2016 tarihli resmi yazısının 3. maddesindeki, “Türkiye genelinde 500’ün altında ihtiyaç belirtilen ders kitaplarının baskısının yapılmayacağı, sadece elektronik ortamda hizmete sunulacağı” hükmüne dayanarak büyük emekle hazırlanan bu kitapları sadece internette PDF olarak yayınlamış, kitapların baskısını yapmamıştır. (https://lazkulturdernegi.org.tr/_img/RaporLKDMaster.pdf) Bu uygulama Lazca, Gürcüce ya da bazı meslek liselerindeki ders kitaplarının basımını imkansız hale getirmektedir. Bu nedenle herhangi bir okulda sınıf açmaya yetecek sayıda öğrenci olmasa bile dersin tercih edilmesi; kitap temini için önemli hale gelmektedir, ancak en uygun yöntem Bakanlığın alt sınır koymaksızın kitap teminini yapabilmesidir.